WILLIAM BIRDWOOD
Sermet ATACANLI
William Riddell Birdwood, 13 Eylül 1865 tarihinde babası Herbert Birdwood’un o sırada görevli olarak bulunduğu Sömürge Hindistanı’nın Poona kenti yakınlarındaki Kirkee’de dünyaya gelmiştir. Güçlü bir askerî geleneğe sahip bir aileye doğan William Birdwood, 1885 yılında İngiltere’deki itibarlı Sandhurst Kraliyet Askerî Okulu’ndan mezun olup ülke içinde ve dışında çeşitli görevler almıştır. Görev aldığı yerler arasında 1899-1902 yılları aralığında Çanakkale Savaşları sırasında da kendi üstü olacak olan Lord Kitchener’in maiyetinde çalıştığı Güney Afrika da bulunmaktadır. Kuzeybatı Hindistan’da ve Boer Savaşı’nda tecrübe kazanan Birdwood 1909 yılında generalliğe yükselmiştir.
Dünya Savaşı patlak verince İngiliz Savaş Bakanı Lord Kitchener tarafından Kasım 1914’te Mısır’da toplanmış olan ve Avustralya ile Yeni Zelanda askerlerinden oluşan kolordunun başına getirilmiştir. 21 Aralık’ta Mısır’a gelen Birdwood’un komutasındaki kolordu kısa bir süre sonra ANZAC (Australian and New Zealand Army Corps) olarak isimlendirilmiştir.
General Birdwood, Mart 1915’te Kitchener tarafından Çanakkale Boğazı’na yapılacak donanma saldırısı hakkında bir rapor hazırlaması için görevlendirilmiştir. Birdwood hazırladığı raporda Çanakkale Boğazı’nın sadece donanma ile zorlanarak aşılmasını mümkün görmediğini ve kara unsurlarının da katılımıyla müşterek bir askerî harekat yapılması gerektiği düşüncesinde olduğunu bildirmiştir. General Birdwood’un boğaz savunmasını aşmak için oluşturduğu tasarıya göre çıkarmanın Anadolu kıyısına yapılması gerekmekteydi. Böylece Türkler seyyar top bataryalarını buraya nakletmek zorunda kalacak, bu da donanmanın boğazı zorlamasını kolaylaştıracaktı. Ancak Birdwood’un bu tasarısı kabul görmemiştir. Birdwood’a aslında Akdeniz Seferi Kuvvetleri’nin komutası verilecekken, Seferi Kuvvetlere Fransız kuvvetlerin de dahil olmasıyla daha kıdemli bir generale verilmesi gerekmiş, bu yüzden komuta Birdwood yerine Ian Hamilton’a verilmiştir.
General Birdwood’un komutasındaki Anzak birlikleri, 25 Nisan 1915 sabahı Arıburnu’na çıkmıştır. General Birdwood’un Avustralya ve Yeni Zelandalı kuvvetleri çıkarmadan kısa bir süre sonra kıyıya yakın bazı tepelere ulaşmışlarsa da arazi yapısının ortaya çıkardığı güçlükler sonucu aralarındaki irtibat ve eşgüdüm kaybolunca ortama karışıklık ve kaos hakim olmaya başlamıştır. Arıburnu’na yapılmakta olan çıkarmanın bir şaşırtma harekatı değil, gerçek bir taarruz olduğunu derhâl kavrayan 19’uncu Tümen Kumandanı Mustafa Kemal’in önce 57’nci Alay, daha sonra da tümeninin bütün gücü ile Arıburnu içlerine yönelen Birdwood’un birliklerinin üstüne yürümesi sonucu birlikleri burada tutunamamış ve geri çekilmek zorunda kalmıştır. Çıkarma gününün akşamına doğru Anzak birliklerinin durumu iyice kritik bir hale gelmiş, karaya çıkan 20.000’e yakın asker, 200 metrelik küçük bir plajda ve sahilden içeri doğru 1.5-2 km’lik bir derinlikte sıkışıp kalmışlardır. Arıburnu’na çıkan birlikler çetin Türk savunmasına karşı etkisiz kalınca maiyetindeki generaller çekilmeyi önermişlerse de General Birdwood sebat etmiş, birliklerine siper kazıp direnmeleri emretmiştir.
General Birdwood’un komutasındaki kuvvetlerle bölgeyi savunan Türk birlikleri arasındaki çatışmalar Çanakkale Savaşları’nın en zor ve en kanlı muharebeleri arasındadır. Türk kuvvetleri, çıkarmadan sonraki günlerde Arıburnu’nda her iki taraf için de çok kanlı sonuçlanmış taarruzlarda bulunmuştur. Çarpışmaların şiddetlenmesiyle Mustafa Kemal kendi komutasındaki 19’uncu Tümene ek olarak cephedeki birliklerin çok büyük bir bölümünün de komutasını üstlenmiştir ve Birdwood’un birliklerinin durdurulmasında büyük rol oynamıştır. Ancak ne Türk tarafının Birdwood’un birliklerini denize dökmeyi amaçlayan taarruzları, ne de Birdwood’un sahil kesiminde ve kıyının hemen içerisinde tuttuğu köprübaşını genişletmek amacıyla giriştiği çabalar sonuç vermemiş, Ağustos muharebelerine kadar tarafların konumunda kayda değer bir değişim olmamıştır. Öncesinde Arıburnu’na gelen 25.000 kişilik takviye birlikler de dahil olmak üzere Birdwood’un kuvvetleri İngilizlerin 6 Ağustos tarihli Suvla Koyu çıkarması ile eş zamanlı bir şekilde cephenin ortasından şiddetli bir hücum başlatmıştır. Bu taarruz çok çetin ve kanlı olmuş, dört gün süren çarpışma sonunda cephelerini genişleterek Kanlısırt’a kadar ilerlemeye muvaffak olmuşlardır. Birdwood’un komutasındaki Anzak birlikleri ulaştıkları bu mevziiyi Çanakkale Savaşları’nın sonuna kadar muhafaza etmişlerdir. İtilaf Devletleri’nce yarımadanın tahliyesi tartışılmaya başlandığı zaman da General Birdwood şiddetle karşı çıkmıştır. Çanakkale’de emrindeki Avustralyalı askerler için şöyle demiştir: “Elde ettiğim küçük zaferleri bu çocuklara borçluyum ve hiçbir komutan arkasındaki askerler konusunda benim kadar şanslı olmamıştır.”
Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusunun komutanı General Birdwood Çanakkale’den sonra Batı Cephesi’nde görevlendirilmiş ve burada Almanlara karşı savaşmıştır. Mayıs 1918’de Britanya 5’inci Ordusunun kumandası Birdwood’a verilmiştir. Savaştan sonra tekrar Hindistan’da görevlendirilmiştir. 1925 yılında Avustralya Ordusu’nda mareşalliğe terfi eden Birdwood, 1930 yılında emekli olmuş ve 1938 yılında “Lord” Birdwood olarak asalet unvanını almıştır.
Harp sonrası Avustralya’sında çok sevilen ve Anzak Ruhuyla anılan Mareşal Lord Birdwood, Çanakkale’de kıran kırana çarpıştığı Mustafa Kemal Atatürk’ün 21 Kasım 1938 günü yapılan cenaze törenine İngiltere’yi temsilen katılım göstermiş, üzerinde üniforması ve elinde mareşallik asasıyla, hastalıktan ayakta duramaz hâlde olmasına rağmen Ankara’daki Etnografya Müzesi’nin balkonundan Atatürk’ün cenazesini güçlükle ayağa kalkarak selamlamıştır. Çanakkale Savaşları’ndaki tecrübelerini de detaylıca aktardığı Khaki and Gown: An Autobiography isimli otobiyografisi 1941 yılında yayımlanmıştır. Mareşal William Riddell Birdwood, 17 Mayıs 1951 tarihinde 86 yaşındayken İngiltere’de hayatını kaybetmiştir.
Kaynakça
Atacanlı, Sermet. Atatürk ve Çanakkale’nin Komutanları. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
Birdwood, Field-Marshall Lord. Khaki and Gown: An Autobiography. London: Ward, Lock & Go Ltd., 1941.
Busch, Eric. Gallipoli. London: George Allen & Unwin, 1975.
Carlyon, Les. Gallipoli. Australia: Macmillan, 2001.
Puleston, W.D. The Dardanelles Expedition: A Condensed Study. Annapolis: United States Naval Institute, 1927.
Atıf
Atacanlı, Sermet. “William Birdwood”, Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, İstanbul, Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayını (ISBN: 978-605-80897-7-8-), 2024.
Sermet Atacanlı, “William Birdwood”, Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, İstanbul, Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayını (ISBN: 978-605-80897-7-8-), 2024.