KRUPP FİRMASI
Fahri Türk
19’uncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren Krupp, Mavzer ve Löwe gibi Alman silah üreticileri Osmanlı ordusunun teçhiz edilmesinde önemli görevler ifa etmişlerdir. Bu firmalar arasında Krupp hiç kuşkusuz çok önemli bir yer işgal etmiştir. Çünkü bu top üreticisi Osmanlı ordusunun tahkimatına ciddi katkılar sunduğu gibi Cumhuriyet döneminde de Türkiye’nin sanayileşmesine destek veren önemli aktörler arasında yer almıştır. Versay Antlaşması gereğince silah ve mühimmat üretimi yasaklanan Krupp firması, 1933 yılında Nazilerin iktidara gelişlerini müteakiben tekrar silah ve mühimmat satışına yönelmiş ve dolayısıyla bu dönemde de Türkiye’yi silah ve mühimmat ile teçhiz etmiştir. Krupp firması, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ise sivil alanda Türkiye’nin sanayi kalkınmasına omuz vermiştir.
Osmanlı Devleti’nde görev yapan Freiherr Colmar von der Goltz gibi Alman subayları Almanya’nın askerî sisteminin Türk ordusunda benimsenmesinde önemli görevler ifa etmişlerdir. Bu minvalde von der Goltz, Krupp toplarının Türk topçu birliklerinde benimsenmesinde ve Mavzer tüfeklerinin Türk ordusunda piyade tüfeği olarak kabul edilmesinde yeri doldurulamayacak bir görev ifa etmiştir. Bu şartlar altında Krupp firmasının İstanbul’a 1861 yılında ilk numunelik topu göndermesinden sonra Essen şehrinde üretilen toplar, peyderpey Osmanlı ordusunun topçu birliklerinin vazgeçilmez levazımlarından birisi haline gelmiştir. Aşağıda görüleceği üzere 19’uncu yüzyılın ikinci yarısının sonlarına doğru Krupp firmasından ithal edilen topların önemli bir kısmı, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının tahkim edilmesinde hizmete sokulmuştur.
Von der Goltz; söz konusu suyollarının tahkiminde, ordunun yeniden teşkilatlandırılmasında ve silah alım komisyonlarında görev yaptığı için genelde Türkiye ve Almanya arasındaki askerî ilişkilerin özelde ise silah ticaretinin gelişip dal budak sarmasına önemli katkılar sunmuştur. Söz gelimi von der Goltz Çanakkale Boğazı’nın tahkim edilmesi amacıyla 1885 yılında Krupp firmasına çok sayıda ağır top siparişi verilmesinde etkili olmuştur. Diğer yandan Krupp toplarının devreye sokulduğu diğer bir yer ise İstanbul Boğazı olarak öne çıkmıştır. Ayrıca von der Goltz boğazların savunmalarının güçlendirilmesi maksadıyla torpido oluşturulmasını da salık vermiştir. Tahmin edilebileceği üzere bu torpidoların yapımı gene bir Alman firması olan Schichau Tersanelerine tevdi edilmiştir. Bu şartlar altında 1880’li yılların sonuna gelindiğinde Türkiye Krupp firmasına muhtelif modellerde ve çaplarda binin üzerinde top siparişi vermiştir.
Boğazların Krupp damgası taşıyan toplarla teçhiz edilmesi meselesine yakından bakıldığında derli toplu bir şekilde aşağıdaki değerlendirmeyi yapmak mümkündür: Osmanlı hükûmeti, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının tahkim edilmesi amacıyla 1873 yılında farklı modellerde ve çaplarda 834 adet sahra ve kıyı topu siparişi vermiştir. Bunların 334’ü sahra topu iken, geri kalan 500 adedi ise kıyı topu olarak kayıtlara geçmiştir. Son anılan top çeşidinin ezici çoğunluğu ise daha sonraki yıllarda İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının tahkim edilmesinde devreye sokulmuştur. Söz konusu dönemde Osmanlı Devleti’nin vermiş olduğu bu yüklü top siparişi mali kriz içerisinde bulunan Krupp firmasının tekrar ayağa kalkmasını sağlamıştır. Diğer bir ifadeyle bu siparişler yardımıyla Alfried Krupp ve oğlu Frederich Alfred Krupp, firmalarının varlığını idame ettirme şansı yakalamışlardır. Diğer yandan Osmanlı Harbiye Nezareti Çanakkale Boğazı’nda yer alan Kum Kalesi ve Seddül Bahir Kalesi’ni 1881 yılında tamamen yenileyerek burasını 70 adet top ve 12 adet havan ile silahlandırmıştır. Ancak bu mekânlarda konuşlandırılan topların sadece cüzi bir kısmını Krupp yapımı silahlar meydana getirmiştir. Çünkü Krupp damgasını taşıyan toplarının önemli bir kısmı, İstanbul Boğazı’nın tahkimi için sevk edilmiştir. Söz konusu dönemde boğazların tahkim edilmesi yabancı basının da gündemine girmiştir. Şöyle ki Allgemeine Schweizerische Militaerzeitung adlı askerî gazetede 1896 yılında yayımlanan bir makalede Çanakkale Boğazı’nda yer alan kalelerde yapılan tahkimat ve bu mekânların silahlandırılması ayrıntılı olarak gözler önüne serilmiştir. Bu tahkimatları müteakiben Osmanlı Devleti ve Krupp firması arasında Haziran 1885’te 428 adet sahra topu, 60 adet havan topu ve 29 adet kıyı topu olmak üzere toplam 517 adet top alımını öngören bir anlaşma imzalanmıştır. İşte bu ihale kapsamında sipariş verilen 7 adet 35,5 cm çapında kıyı topunun dördü İstanbul, üçü ise Çanakkale boğazlarında konuşlandırılmıştır.
Diğer yandan Almanlar 2 Ağustos 1914 tarihinde imzalanan ittifak anlaşması gereğince Osmanlı Devleti’ne yüklü miktarda silah ve mühimmat sevk etmişlerdir ki bunların arasında muhtelif modellerde ve çaplarda 561 adet dağ, sahra ve havan topları yer almıştır. Bunlar da Krupp damgasını taşıyan toplardan meydana gelmiştir. Bu husus Çanakkale Savaşları döneminde yapılan Alman yardımları kapsamına girmektedir.
Çanakkale Boğazı’nın müdafaasında sorumlu olan Çanakkale Müstahkem Mevkii Kumandanlığı bünyesinde bulunan tabyalara ek olarak, 2’nci Ağır Topçu Tugayı dâhilinde görev yapan 3’üncü, 4’üncü ve 5’inci Ağır Topçu Alayları, Çanakkale Boğazı’nın her iki yakasında aşağıdaki gibi mevzilenmiştir. Muharebeler sırasında tahkimatın güçlendirilmesi maksadıyla dile getirilen alaylara destek olmak için 8’inci Ağır Topçu Alayı da Çanakkale’ye gönderilmiştir. ve savunmanın güçlendirilmesi amaçlanmıştır. Diğer yandan Çanakkale Cephesi’nde sabit, büyük kalibreli ve ateş gücü yüksek sahil topları ile teçhiz edilen tabyaların yanında daha hafif ve hareket kabiliyeti yüksek olan toplarla donatılmış bataryalar da kullanılmıştır. Böylelikle İtilaf Devletleri’ne ait donanmanın, boğazı geçmesine mani olunmaya çalışıldığı gibi iki farklı sistemde top kullanmak suretiyle de azami derecede fayda sağlanmaya gayret edilmiştir. Krupp firmasının üretimi olan topların modelleri, mevkileri ve adetleri aşağıda verildiği gibidir:
Bataryalar:
3’üncü Ağır Topçu Alayı
Dardanos’ta 5 adet 150/40, Kepez’de 3 adet 57/40, 3 adet 75/40 ve 6 adet 87/24, Akyarlar’da (Anadolu Mecidiye) 6 adet 57/40 (4 adet 75/40 topla beraber Nisan 1915’te savaşa hazır hale getirilmiştir.), yine Akyarlar’da 4 adet 150/26 ve 4 adet 87/24.
4’üncü Ağır Topçu Alayı
Havuzlar’da 6 adet 87/24 (Mantelli), Yıldız’da 6 adet 150/26 (Havan), 4 adet 210/6,4 (Havan), Soğanlıdere’de 4 adet 87/24 (Mantelli), Tengerdere’de 10 adet 210/6,4 (Havan), Baykuş’da (Rumeli Mesudiye Bataryası) 3 adet 150/45, Tekealtı’da 4 adet 87/24 (Mantelli) ve yine Baykuş’da (Muin-i Zafer) 4 adet 75/40, Kumburnu’nda 6 adet 47/40, Soğanlı’da 6 adet 47/40.
8’inci Ağır Topçu Alayı
Tenger Bölgesi’nde 12 adet 150/10,8 (Adi Ateşli Obüs), Eskihisarlık’ta 6 adet 120/11,6 (Obüs), Erenköy Dolaylarında 12 adet 150/10,8 (Adi Ateşli Obüs).
Numune Taburu
Karantina Dolaylarında 8 adet 150/10,8 (Adi Ateşli Obüs) ve 8 adet 150’lik obüslere ek olarak 2 obüsten müteşekkil 120/11,6, bir de obüs takımı mevcuttur.
Tabyalar:
Nara Tabyası’nda 1 adet 260/22 ve 6 adet 240/22, Anadolu Mecidiye Tabyası’nda 2 adet 280/22, 3 adet 260/22, 3 adet 240/22, 1 adet 210/22 ve 6 adet 210/6,4 havan, Çimenlik Tabyası’nda 1 adet 355/35, 1 adet 355/22, 1 adet 240/22 ve 1 adet 210/22, Anadolu Hamidiye Tabyası’nda 2 adet 255/35, 7 adet 240/35, Kumkale Tabyası’nda 2 adet 280/22, 2 adet 260/22, 2 Adet 240/22, 1 adet 210/22 ve 1 adet 150/26, Orhaniye Tabyası’nda 2 adet 240/35, Ertuğrul Tabyası’nda 2 adet 240/35, Seddülbahir Tabyası’nda 2 adet 280/22, 2 adet 260/22, 2 adet 240/22, 6 adet 150/6,4 havan ve 6 adet 87/24, Yıldız Tabyası’nda 4 adet 210/6,4 havan ve 6 adet 150/26, Rumeli Mecidiye Tabyası’nda 2 adet 280/22 ve 4 adet 240/35, Rumeli Hamidiye Tabyası’nda 2 adet 335/35, Namazgah Tabyası’nda 2 adet 260/22 kızaklı top, 2 adet 240/35 kızaklı top, 5 adet 240/22 ve 7 adet 210/22, Değirmen Burnu Tabyası’nda, 6 adet 240/22 ve 1 adet 210/22.
Kaynakça
Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915), C.V, K. I, Ankara: Atase Daire Başkanlığı Yayınları, 2019.
Die Befestigungen der Dardanellen, Allgemeine Schweizerische Militaerzeitung, Cilt LXII, No:42, 17 Ekim 1896.
Kölnische Zeitung, 1 Ağustos 1885, PA Türkei No: 142, C.5-6.
Orhon, Alparslan. “Çanakkale Boğaz Muharebesi (18 Mart 1915)”, Askeri Tarih Bülteni. Sayı: 10, (1980); 87.
Türk, Fahri ve Kaya, Emirhan. Cumhuriyet Dönemi Türk Alman İlişkilerinde Sıradışı Bir Aktör: Krupp Firması 1923-1990, Gazi Akademik Bakış, Cilt 10, Sayı 20, Yaz 2017;121-143.
Türk, Fahri. Cumhuriyet Döneminde Türkiye ile Almanya Arasındaki Silah Ticareti 1923-1945, Belleten, Cilt LXXIX, Sayı 285, Ağustos 2015; 761-782.
Türk, Fahri. Deutsche Waffen- und Kriegsmateriallieferungen an das Osmanische Reich waehrend der Schlacht um die Dardanellen, Gieler Wolfgang, Gümüş Burak ve Yoldaş Yunus (eds.) Deutsch-türkische Beziehungen, Historische, sektorale und migrationsspezifische Aspekte, Frankfurt am Main: Peter Lang Verlag, 2017.
Türk, Fahri. Türkiye ile Almanya Arasındaki Silah Ticareti 1871-1914, Krupp Firması, Mavzer Tüfek Fabrikası, Alman Silah ve Cephane Fabrikaları, İstanbul: IQ Yayınları, 2012.
Verzeichnis der von der Gusstahlfabrik und vom Grusonwerk von 1847 bis 1912 gefergigten Kanonen, HA Krupp, S 3 WT 1/3, 5a VII f 862.
Von der Goltz, Colmar. Denkwürdigkeiten, von der Goltz, Friedrich Freiherr ve Förster Wolfgang (ed.), Berlin: 1929.
Yılmaz, Veli. Birinci Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar, İstanbul: [y.e.y.], 1993.
Atıf
Türk, Fahri. “Krupp Firması”, Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, İstanbul: Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayınları (ISBN: 978-605-80897-7-8), 2023.
Fahri Türk, “Krupp Firması”, Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayınları (ISBN: 978-605-80897-7-8), İstanbul 2023.
• Maddenin Dijital Nüshasını pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.
DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.13749570