CİHADİYE YÜZÜKLERİ
Mithat ATABAY
Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması sonrasında Padişah ve Halife Mehmed Reşad’ın 22 Zi’l-hicce 1332 ve 29 Teşrîn-i Evvel 1330 tarihinde Fetvâ-yı Şerîfe’yi bir “Beyânnâme-i Humâyûn”la Osmanlı tebaasına ve İslam dünyasına duyurmasından sonra Müdâfaa-i Millîye Cemîyeti, gazi ve malullere yardım kapsamında binlerce insanın yedirilip giydirilmesi, okullarda fakir vatan evlatlarının okutulması, askere gidecek olanlara yardım edilmesi, orduya uçak alınması, çeşitli yerlerde hastane ve aşevleri tesis edilmesi ve mevcutlarının faaliyetlerinin devamının sağlanması, asker ailelerinin beslenmesinin temin edilmesi, en buhranlı harp gaileleri içinde milletin irşadına gelişmesine yardım edilmesi için yeni bir gelir kalemi oluşturmak üzere “Cihâdîye” adı verilen yardım amaçlı yüzükler yaptırmıştır.
Kuruluşundan kapatılmasına kadar geçen altı yıllık zaman içerisinde birçok faaliyet gerçekleştirilen cemiyetin, kuruluş tarihi ile ilgili olarak çeşitli kaynaklarda farklı tarihler yer almıştır. Müdâfaa-i Millîye Cemîyeti’nin nizamnâmesinde ise 1 Şubat 1913 Cumartesi günü cemiyetin kurulduğu belirtilmiştir. Cemiyetin esas nizamnâmesinin birinci maddesinde “Zât-ı hazret-i padişâhînin himâye-i mülükâneleri ve velî-ʻahd-ı saltanat hazretlerinin riyâset-i fahrîyeleri tahtında merkez-i ʻumûmîsi ve merciʻ-i kânûnîsi Der-saʻâdet’te olmak üzere 19 Kânûn-ı Sânî 1328 târîhinde Müdâfaʻa-i Millîye Cemʻîyeti ʻunvânıyla bir cemʻîyet te’sîs edilmiştir” ifadesi yer almıştır.
Müdâfaa-i Millîye Cemîyeti, yardım ve iyilikseverleri yardıma çağırırken milletin ve İslam dünyasının savaş içerisinde en zorlu günlerini yaşayacağına ve o nedenle cihadın ilan edildiğine vurgu yaparak ve “Cihâd-ı Ekber” ilanı hatırası olarak çıkarılan yüzüğe “Cihâdîye” isminin verilmesini kararlaştırılmıştır. Yüzüklerin hurda ve dökme malzemeden yapılması ve ilk etapta 50.000 adet imal edilmesi kararı verilmiştir. Bir yüzük 20 paraya mal olacaktı. İmal edilecek yüzüklerin maliyeti için Cemiyet, 25.000 kuruş (100.000 para) harcayacak, buna karşılık yüzüklerin her biri beş kuruşa (200 para) satılacak, satıştan 250.000 kuruş (1.000.000 para) elde edilmesi ve Cemiyet’in kasasına 225.000 kuruş (900.000 para) girecek şekilde hesaplanmıştır.
“Cihâdîye” yüzüklerini tanıtmak üzere Müdâfaa-i Millîye Cemîyeti Reisi Nedim Bey, İstanbul Mebûsu ve Cemiyetin İrşâdiye Reisi Salah Cimcoz Bey ile Cemiyet Müdürü Cemil Bey, 24 Nisan 1915 günü Dolmabahçe Sarayı’na giderek Padişah Mehmed Reşad’ın huzuruna çıkmıştır. Padişaha sunulmak üzere Müdâfaa-i Millîye Cemîyeti’nin tezhipli yazma bir nizamnâmesini, “Cihâd-ı Ekber” hatırası olarak çıkarılan “Cihâdîye” yüzüklerinden bir takımı ve cihadın ilanından 13 Mart 1915 tarihine kadar tarihine kadar ordunun askerî ihtiyaçlarının karşılanması için yapılan yardımları gösteren bir listeyi arz etmişlerdir.
Padişah Mehmed Reşad, kendisine takdim edilenleri kabul etti ve “Cihâdîye” yüzüğünü de parmağına takmış ve çalışmalarından dolayı Millî Müdâfaa Cemiyeti’ni tebrik ettikten sonra şunları söyledi:
“Tebrîken biz de takalım bu yüzüğü, herkese tevzîʻ ediniz. Millete cihâdımızın yâdigârı olsun. Vatandaşların cihâda iştirâk husûsunda ʻazamî fedâkârlıkta bulundukları sırada cemʻîyetinizin de bu mesâʻîyi tanzîm için vâkiʻ olan rehberliği şâyân-ı tahsîndir. Saʻyiniz meşkûr olsun.”
Müdâfaa-i Millîye Cemîyeti üyeleri Padişah Mehmed Reşad’tan sonra Veliaht Yusuf İzzeddin Efendi’ye de “Cihâdîye” yüzüklerinden takdim etmiş, veliaht da Cemiyet’in yaptığı işleri ve yüzükleri takdir etmiştir.
Padişah Mehmed Reşad, kendisine takdim ve hediye edilen “Cihadiye” yüzükleri karşılığında 100 Osmanlı altın lirası (450 lira) Müdâfaa-i Millîye Cemîyeti’ne bağışta bulunmuştur.
Müdâfaa-i Millîye Cemîyeti bundan sonra yüzükleri adedi beş kuruştan olmak üzere satışa sunmuştur. Osmanlı tebaasından herkesin “Cihâdîye” yüzüklerinden alması için gazetelere ilanlar da verilmiştir.
“Cihâdîye” yüzüklerinin bir tarafında “Cihâdîye” kelimesi ve altında hicri olarak “1332” tarihi yer alıyordu. Yüzüklerin diğer tarafında iki ay yıldız arasında “Müdâfaʻa-i Millîye” yazısı bulunuyordu.
Bu yüzükler önce padişaha daha sonra Veliaht Şehzade Yusuf İzzeddin Efendi’ye ve sonra da devletin üst düzey yöneticilerine hediye olarak takdim edilmiştir. Onlar da Müdâfaa-i Millîye Cemîyeti’ne yüklü miktarda bağışta bulunmuştur. “Cihâdîye” yüzükleri Müdâfaa-i Millîye Cemîyeti’nin şubelerinde ve çeşitli mağazalarda 1915 yılı Nisan ayından itibaren satışa sunulmuştur.
“Cihâdîye” yüzüklerinden günümüze çok azı ulaşmıştır. Bunun sebebi yüzüklerin yardım amaçlı dökme malzemeden yapılması ve sanatsal değerinin bulunmamasıdır. “Cihâdîye” yüzüklerinin İngiliz tüfeklerinin namlularından yapıldığı şeklindeki bilgilerin ise gerçekle bir alakası bulunmamaktadır. Günümüzde piyasada “Cihâdîye” yüzüğü diye gerçeğiyle hiçbir alakası olmayan yüzükler ticari amaçla satılmaktadır. Orijinal “Cihâdîye” yüzüğünde gerek tarih gerek süsleme ve yazılar kabartma olarak yazılmıştır. Hiçbir şekilde kesme şekilde yazı bulunmamaktadır.
Kaynakça
BOA. Ş.D., Dosya No: 38 Gömlek No: 15.
“Cihâdîye Yüzükleri,” İkdam, 21 Nisan 1331 (4 Mayıs 1915), s.3.
“Cihâdîye Yüzükleri” Tasvir-i Efkâr. 12 Nisan 1331 (25 Nisan 1915), s.2.
“Cihâdîye Yüzüklerinin Tevzîâtı,” İkdam, 14 Nisan 1331 (27 Nisan 1915), s.3.
“Müdafaa-i Milliye Yüzükleri” Tasvir-i Efkâr. 10 Nisan 1331 (23 Nisan 1915), s.2.
Atabay, Mithat, Çanakkale Cephesi’nde Siperden Gerçeklere, Ankara: Paradigma Akademi Yayınları, 2015.
Atabay, Mithat, Çanakkale Zaferinin Kadınları. İstanbul: Paradigma Akademi Yayınları, 2021.
Polat, Nazım H., Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
Zamancı, Ayşe, Müdâfaa-i Millîye Cemîyeti ve Faaliyetleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne 2015.
Atıf
Atabay, Mithat. “Cihadiye Yüzükleri”, Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, İstanbul: Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayını (ISBN: 978-605-80897-7-8), 2022.
Mithat Atabay, “Cihadiye Yüzükleri”, Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayını (ISBN: 978-605-80897-7-8), İstanbul 2022.
• Maddenin Dijital Nüshasını pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.