CHARLES E.W. BEAN
Sermet ATACANLI
Charles Edwin Woodrow Bean, 18 Kasım 1879 tarihinde Avustralya’nın New South Wales eyaletinde bulunan Bathurst kasabasında doğmuştur. Henüz çocuk yaştayken ailesi İngiltere’ye taşındığı için İngiltere’nin itibarlı okullarında okumuş, son olarak da Oxford’da hukuk tahsilini tamamlamıştır. 1904 yılında Avustralya’ya dönen Bean kısa bir süre New South Wales Baro’sunda faaliyet gösterdikten sonra asıl tutkusu olan gazeteciliğe yönelmiş ve Sydney Morning Herald gazetesinde muhabirliğe başlamıştır. 1909’da Birleşik Devletler Büyük Beyaz Filosu’nun Avustralya ziyareti sırasında özel muhabir olarak HMS Powerful’a gönderilen ve 1910’da New South Wales taşrasındaki yün endüstrisi üzerine bir dizi makale kaleme alan Bean, 1910’da Sydney Morning Herald’ın Londra muhabiri olarak İngiltere’ye gitmiştir. 1913’ün başlarındaysa Sydney’e gazetenin başyazarı olarak dönmüştür.
Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle Avustralya Ordu Komutanlığı, ordunun muharebe edeceği bölgelerde savaş muhabirliği yapacak ve gelişmeleri Avustralya halkına yerinden aktaracak bir gazeteci arayışına girmiş, bu gazetecinin seçimi de ülkenin Gazeteciler Birliği’ne bırakılmıştır. Meslektaşlarının önerisi üzerine Charles Bean, 1914 yılının Eylül ayında Avustralya’nın resmi savaş muhabiri olmuştur.
Bean, Avustralya’nın savaştaki rolünün resmi tarihini yazma olasılığını hükümete danışmış ve bir gün savaşın resmi tarihinin temelini oluşturabileceği umuduyla bavulunda bol miktarda not defteri ile Avustralya’dan ayrılmıştır. Asker olmadığı için kendisine fahri “yüzbaşı” rütbesi verilen Bean, 25 Nisan 1915 sabahı Arıburnu sahillerine çıkan Anzak askerlerinden sadece birkaç saat sonra, 10.15’te yarımadaya ayak basmıştır. 25 Nisan 1915’ten 17 Aralık 1915’e, yani son Anzak askerinin yarımadadan tahliye edildiği 20 Aralık’tan sadece birkaç gün öncesine kadar Çanakkale’de kalmış, bu süreçte muharebeleri yakından takip ederek kendisine sonradan büyük ün kazandıracak kitaplarının temeli olacak binlerce sayfalık tafsilatlı not tutmuştur. Yalnızca ağustos ayı içerisinde notlarının hacminde bir düşüş söz konusudur zira 6 Ağustos günü Kanlısırt Muharebesi’ni gözlemledikten sonra Ağıldere’ye ilerlemek üzere kuzeye yönlenen 4’üncü Tugay’a yetişmek için sahile indiğinde sağ bacağından yaralanmıştır. Bean tahliye edilmeyi reddetmiş, ay sonunda iyileşir iyileşmez kayıtlarındaki boşluğu gidermek için çalışmaya devam etmiştir.
Bean’in Gelibolu Yarımadası’nda modern bir savaşta savaş muhabiri gibi çalışmış, otoriteyi sorgulamanın ya da stratejiyi eleştirmenin haddi olmadığını farkında olmuş ve yalnızca cephedeki olaylar hakkında mümkün olduğunca eksiksiz bilgilendirilmeyi talep etmiştir. Gündüzleri cephenin ön hatlarında kabataslak tuttuğu düzensiz notlarını geceleri küçük defterlere geçirmiştir. Çanakkale’den sonra Anzak askerleriyle birlikte Batı Cephesi’ne gitmiş ve burada cephenin ön saflarından savaşı takibe devam etmiştir. Savaş sona erdiğindeyse tutmuş olduğu günlük ve notların hacmi 283 deftere ulaşmıştır. Çanakkale de dahil olmak üzere savaşın büyük kısmında asistanlığını Bean’in emir eri Arthur Bazley üstlenmiştir.
Bean savaştan sonra Londra’daki İngiliz askerî arşivlerinde detaylıca çalışmış, ardından Ocak 1919’da Çanakkale’ye tekrar gelmiştir. Harbiye Nezareti, Çanakkale’deki incelemeleri sırasında Bean ve ekibine yardımcı olması için Çanakkale Savaşları’nda 57’nci Alay 1’inci Tabur Komutanı olarak görev almış Binbaşı Zeki Bey’i mihmandar olarak tahsis etmiştir. Altı hafta boyunca beraberindeki ekiple muharebe alanlarını gezip fotoğraflayıp krokiler çizen Bean, Türk komutanlarla röportajlar da gerçekleştirmiştir.
Çanakkale ziyaretinden kısa bir süre sonra ise savaşın resmi tarihinin Bean tarafından yazılması kabul edilince ekibiyle birlikte Avustralya, Tuggeranong’da bir çiftlik evine yerleşip çalışmalara başlamıştır. The Official History of Australia in the War of 1914-1918 (1914-1918 Savaşında Avustralya’nın Resmi Tarihi) adlı eserin, Çanakkale Savaşları’nı konu alan ilk iki cildin birincisini bir yıldan kısa sürede tamamlamıştır. İleride kendisine asıl ününü kazandıracak olan ve toplam on iki ciltten oluşan bu dev eserin ilk cildi Ekim 1921’de, İngiliz resmi tarihinden sekiz yıl önce yayımlanmıştır. İkinci cilt 1924’te yayımlanmış, on ikinci ve son cildin yayımlanması ise 1942 yılını bulmuştur. Bean bu on iki cildin ilk altı cildini bizzat kendisi kaleme almış, diğerlerinin ise yazımına nezaret etmiştir. Bean’in eseri, savaşın resmi tarihleri arasında sansüre uğramamış olmasıyla öne çıkmıştır.
Çanakkale Savaşı’na ayırılan ve toplam 1.500 sayfayı aşan The Story of Anzac (Anzak Hikayesi) isimli ilk iki ciltte Türk tarafını rencide edecek veya rahatsızlık verecek hiçbir üslup ve söyleme de yer vermemiştir. Ayrıca eserde Mustafa Kemal Bey’in muharebelerdeki rolü hakkında övgülerini esirgememiş, ondan “çetin lider” ve “Doğu Cephesi’ndeki en büyük komutan” şeklinde bahsetmiştir.
Bean’in bir diğer önemli eseri olan ve 1919 yılındaki Çanakkale ziyaretini konu alan Gallipoli Mission (Gelibolu Görevi) adlı kitabı ancak 1948 yılında yayımlanabilmiştir. Eserin sonunda, muharebeler sırasında Miralay rütbesiyle Liman von Sanders’in Kurmay Başkanı olarak görev almış ve ziyaret esnasında Erkânı-Harbiye İkinci Reisi görevindeki Kazım (İnanç) Paşa’yla muharebelere dair yazılı olarak gerçekleştirilmiş bir soru-cevap bölümü de bulunmaktadır.
Charles Edwin Woodrow Bean, on iki ciltlik resmi tarihin son cildi yayımlanır yayımlanmaz, 283 adet not defteri ve 120 günlükten oluşan tüm arşivini, Avustralya Savaş Müzesi’ne devretmiştir. 1951’de Avustralya Savaş Müzesi yönetim kurulu başkanlığına atanan Bean, 1963’te görevden çekilene kadar bu görevi sürdürmüştür. 30 Ağustos 1968’de uzun bir hastalıktan sonra hayatını kaybetmiştir. Söz konusu arşivin tamamına bugün müzenin internet sitesi üzerinden ücretsiz olarak ulaşılabilmektedir. Bean’in kaleme aldığı eserler, Çanakkale Savaşı tarihi için bugün de en ayrıntılı ve güvenilir kaynaklar arasında olmak özelliğini korumakla birlikte, bu alanda ona nitelikli bir ün kazandırmıştır. Bean’in Çanakkale Savaşları’nı konu alan iki ciltlik The Story of Anzac ve Gallipoli Mission adlı kitapları verdiği bilgilerin yanı sıra, içerdiği fotoğraf, harita ve çizimlerle kaynak eser niteliğinde olmasına rağmen henüz Türkçeye kazandırılmamıştır.
Kaynakça
Bean, Charles E.W. Gallipoli Mission. Canberra: Australian War Memorial, 1952.
Bean, Charles E.W. The Official History of Australia in the War of 1914-1918: Story of Anzac. V.I-II, Queensland: University of Queensland, 1981.
Frontline Gallipoli C.E.W. Bean’s Diary from the Trenches. Ed. Kevin Fewster, Australia: George Allen & Unwin, 1990.
The Anzac Book. New York: Casell and Company, 1916.
Atıf
Atacanlı, Sermet. “Charles E.W. Bean”, Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, İstanbul, Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayını (ISBN: 978-605-80897-7-8-), 2024.
Sermet Atacanlı, “Charles E.W. Bean”, Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, İstanbul, Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayını (ISBN: 978-605-80897-7-8-), 2024.