ALMAN ASKERÎ YARDIMLARI
FAHRİ TÜRK
Almanya, 19’uncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti’ne, ordusunu tensik etmek maksadıyla askerî yardımlar yapmaya başlamıştır. Bu keyfiyet 2 Ağustos 1914 tarihinde imzalanan ittifak anlaşması gereğince yeni bir safhaya girmiştir. Böylece Almanlar 1914-1918 döneminde Osmanlı Devleti’ne yüklü miktarda silah ve mühimmat sevk etmişlerdir ki bunların arasında muhtelif modellerde ve çaplarda 561 adet dağ, sahra ve havan topları yer almıştır. Ayrıca Türkiye’ye bu yardımlar çerçevesinde; 36 adet top bataryası, 150 vagon mühimmat, 2.000 adet Mavzer tüfeği (M-98), 15.000 adet 7,65’lik seri atışlı Mavzer tüfeği ve 200 adet makineli tüfek gibi çeşitli mühimmat sevk edilmiştir. Bu levazımat arasında Krupp damgalı toplar ezici çoğunluğu meydana getirmiştir.
Birinci Dünya Savaşı’nda yapılan Alman askerî yardımlarının önemli bir kısmı Çanakkale Savaşları’nda devreye sokulmuştur. Almanların, Çanakkale Savaşları döneminde Türklere yapmış oldukları yardımların başında, Çanakkale Cephesi’nin savunmasını güçlendirmek amacıyla buraya asker ve subay sevkiyatı gelmektedir. Almanlar, Osmanlı Devleti’ne sadece silah ve mühimmat sevk etmekle kalmamışlar bilâkis Türk subaylarını eğiterek Çanakkale bölgesinde kurmuş oldukları fabrikalarda üretmiş oldukları silah ve mühimmat vasıtasıyla Türk ordusunun ateş gücünün kuvvetlenmesine yardımcı olmuşlardır. Bu bağlamda özellikle bölgede yapılan silah ve mühimmat üretimi büyük önem arz etmiştir. Söz gelimi silah üretimine destek vermek amacıyla bölgeye Mayıs 1915’te Alman mühendisler ve kimyagerlerden oluşan 74 kişilik bir subay grubu ile 47 usta ve 659 tecrübeli işçiden oluşan bir ekip sevk edilmiştir. Bu ekip sadece hafif silah ve mühimmat üretimi ile yetinmemiş bilâkis 7,5 ila 21,0 cm çaplarında daha karmaşık top sistemleri ihdas ederek Türklerden oluşan 14.000 kişilik bir grubu idare etmiştir. Bu işçiler sadece İstanbul ve çevresinde değil Çanakkale bölgesinde kurulan atölyelerde de faaliyette bulunmuşlardır. Esasında silah ve mühimmat üretilen bu fabrikalar, Tophane Silah Fabrikası ayarında işletmeler olarak kayıtlara geçmişlerdir. Bu bağlamda Almanya’da imal edilen ve 3 Eylül 1914 tarihinde Çanakkale Boğazı’nda hizmete sokulan Nusret Mayın Gemisi Türklerin elde etmiş oldukları zaferde önemli bir rol oynamıştır.
Birinci Dünya Savaşı’nın başlarında İtilaf Devletleri Almanya’dan Osmanlı Devleti’ne uzanan silah sevkiyat yollarını kapattıkları için bilhassa Çanakkale Savaşları döneminde silah ve mühimmatın Türk topraklarında üretilmesi büyük önem arz etmiştir. Yukarıda vurgulandığı üzere 1915-1918 döneminde Alman yardımlarıyla kurulan söz konusu silah fabrikalarında sadece barut ve mermi gibi cephaneler değil aynı zamanda top mermileri, küçük çaplı toplar ve el bombaları gibi çeşitli mühimmat da imal edilmiştir.
Almanlar, Osmanlı Hava Kuvvetlerinin kurulmasına da yardım ellerini uzatmışlardır. Bu minvalde Kasım 1914’te İstanbul’a intikal eden Üsteğmen Erich Serno Yeşilköy’de bir uçuş okulu kurduğu gibi bir de hava üssü meydana getirmeyi başarmıştır. Almanlar, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar Türklerin hizmetine toplam olarak 185 uçak vermişlerdir ki bunların işlevlerini yerine getirebilmeleri için 190 pilot ve 1.520 yer hizmetleri personeli görev yapmıştır. Bu şartlar altında 18 Mart 1915 tarihinde Gelibolu Yarımadası üzerinde uçan ilk uçak, Almanların meydana getirmiş olduğu Osmanlı Hava Kuvvetlerinin Birinci Filosuna ait bir vasıta olarak kayıtlara geçmiştir. Klaus Wolf’un verdiği bilgilere göre 1914-1918 döneminde en azından 66 Alman savaş uçağı Gelibolu, İstanbul ve İzmir bölgelerinde faaliyet göstermiştir. Bu uçaklar savaştan sonra imha edilmiş olsalar da söz konusu dönemde Osmanlı Hava Kuvvetleri için yetiştirilmiş olan pilotlar ve teknisyenler daha sonra kurulan Türk Hava Kuvvetlerinin personel ihtiyacının karşılanmasında yeri doldurulamayacak bir görev ifa etmişlerdir.
Birinci Dünya Savaşı’nda 13.000 Alman ve 1.500 Avusturyalı olmak üzere toplam 14.500 müttefik subay, teknisyen ve asker Osmanlı ordusunda hizmet yapmıştır. Bunların haricinde Alman bahriyeliler de Deniz Kuvvetlerinde görevde bulunmuşlardır. 1918 yılı itibarıyla Türk hizmetinde bulunan 3.441 denizcinin 948’i Çanakkale ve İstanbul Boğazlarına sevk edilmiştir. Türk kaynaklarına göre 22 Alman subayından oluşan ilk kafile, Gelibolu’ya 1915 yılının bahar aylarında ulaşmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nda Türk ordusunun çeşitli kademelerinde binlerce Alman subayı görev yapmıştır. Bu minvalde Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar İstanbul ve Gelibolu’da farklı rütbelerde 886 Alman subayı hizmet etmiştir ki bunların sadece 147’si Gelibolu Yarımadası’nda bulunmuştur. Bunların ise 31’i topçu, 26’sı ise havacı olarak icraatlar gerçekleştirmiştir.
Çanakkale Savaşları’nda Almanların yapmış oldukları askerî yardımlar ve Alman subaylarının Çanakkale Zaferi’nin kazanılmasında oynadıkları roller hakkında son dönemlerde birçok eser yayımlanmıştır. Özellikle Alman müellifler ülkelerinin Çanakkale Zaferi’nde büyük bir katkısı olduğunu dile getirmişlerdir. Söz gelimi Çanakkale Savaşları hakkında anılarını kaleme alan Alman subayları arasında Hans Kannengiesser ve Otto Liman von Sanders gibi kimseler başı çekmektedir. Özellikle son anılan subay Alman topçularının Anafartalar Muharebesi’nin kazanılmasında yeri doldurulamayacak bir rol oynadıklarının altını çizmiştir. Bu bağlamda Almanların askerî alanda yapmış oldukları teknik yardımların ve Çanakkale bölgesinde farklı kademelerde görev yapan Alman subaylarının Türk ordusunun güçlenmesine önemli katkılar yaptıkları belirtilmeden geçilmemelidir.
Kaynakça
Kannengiesser, Hans. Çanakkale’de Türklerle Beraber, Bir Alman Albay’ın Gözünden Çanakkale. Çev. Serez Mehmet, İstanbul: Timaş Yayınları, 2009.
Kılıç, Sezen. Liman von Sanders’in Çanakkale Savaşları ilgili Bazı İddiaları. Gazi Akademik Bakış, Yaz 2014, C.7, Sayı: 14.
Serno, Erich. Osmanlı Hava Gücü, Birinci Dünya Savaşı’nda Hava Gücü Komutanının Raporu. Çev. Kurt Emin ve Öngüner Emir, İstanbul: Kronik Yayınları, 2022.
Türk, Fahri. Türkiye ile Almanya Arasındaki Silah Ticareti 1871-1914, Krupp Firması, Mavzer Tüfek Fabrikası, Alman Silah ve Cephane Fabrikaları. İstanbul: IQ Yayınları, 2012.
Türk, Fahri. Cumhuriyet Döneminde Türkiye ile Almanya Arasındaki Silah Ticareti 1923-1945. Belleten, Ağustos 2015, C. LXXIX, Sayı: 285; 761-782.
Türk, Fahri. Deutsche Waffen- und Kriegsmateriallieferungen an das Osmanische Reich waehrend der Schlacht um die Dardanellen. Gieler Wolfgang, Ed. Gümüş Burak ve Yoldaş Yunus, Deutsch-türkische Beziehungen, Historische, sektorale und migrationsspezifische Aspekte, Frankfurt am Main: Peter Lang Verlag, 2017.
Von der Goltz, Colmar. Denkwürdigkeiten, Ed. von der Goltz, Friedrich Freiherr ve Förster Wolfgang, Berlin: 1929.
Wolf, Klaus. Gelibolu 1915, Birinci Dünya Harbi’nde Alman-Türk Askerî İttifakı. Çev. Özbilen Eşref Bengi, İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2014.
Yılmaz, Veli. Birinci Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar, İstanbul: [y.e.y.], 1993.
Atıf
Türk, Fahri. “Alman Askerî Yardımları”, Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, İstanbul: Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayını (ISBN: 978-605-80897-7-8), 2023.
Fahri Türk, “Alman Askerî Yardımları”, Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayını (ISBN: 978-605-80897-7-8), İstanbul 2023.
• Maddenin Dijital Nüshasını pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.
DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.13745301