ALİ CANİP YÖNTEM
Ebubekir ERASLAN
Şair ve yazar Ali Canip, İstanbul’da doğmuştur. Babası Evkaf Nezareti kalemi memurlarından Kanlıcalı Halil Saip Bey, annesi Anapa müftüsü İslam Efendi’nin kızı Hafize Nuriye Hanım’dır. Entelektüel bir aileye mensup olan Ali Canip, soyadı kanunu çıktıktan sonra yöntem soyadını almıştır. Kendi adının dışında müstear ad olarak Yekta Bahir, Celal Sakıp, Gökalp gibi adları da kullanmıştır.
İlköğretimini Üsküdar’da Gülfem Hatun Mektebi’nde; Ortaöğretimini Toptaşı Askerî Rüştiyesi’nde tamamlamıştır. Rüşdiyeyi bitirdikten sonra Selamsız’daki Fransız Mektebi’ne kaydolmuş fakat babasının Selanik’e sürülmesiyle kendisi de buradaki Mülkiye İdadisi’ne kaydolmuştur. Son sınıftayken önce İstanbul Hukuk Mektebi’ne, sonra da Selanik’teki Hukuk Mektebi’ne devam etmiştir.
Ali Canip; sultânîler için açılan edebiyat öğretmenliği sınavını kazanarak 1912 yılında Çanakkale’de, 1913 yılında Gelenbevî Sultânîsi’nde öğretmenlik görevini ifa etmiştir. 1914 yılında Dârülmuallimîn-i Âliye’ye Türk edebiyatı hocası olarak atanmış, 1917-1918 yılları arasında, Dârülfünûn’da lise ders kitaplarını hazırlamak üzere kurulan komisyonda çalışmış, 1919 yılında Dârülfünûn Edebiyat Fakültesi’nde Türk edebiyatı derslerini vermiştir. 1920 yılına gelindiğinde Anadolu’da başlayan Millî Mücadele hareketine katılmış; 1921 yılında Trabzon Sultânîsi Müdürlüğü’ne, arkasından Giresun Maarif Müdürlüğü’ne ve Maarif Vekaleti Müfettişliğine tayin edilmiştir.
Ali Canip, 1923 yılında kendi isteğiyle öğretmenlik mesleğine dönerek Kabataş Lisesi ile İstanbul Erkek Öğretmen Okulu’nda Türk edebiyatı derslerini vermiştir. Aynı zamanda kütüphaneleri düzenlemek için kurulan uzman komisyonun başkanlığını yapmış ve 1927 yılında tekrar maarif müfettişliğine tayin edilmiştir.
Ali Canip; 1932 kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin merkez heyeti üyeliği görevinde bulunmuştur. 1934 yılında vekil seçilerek TBMM’ye girmiş ve aynı yıl Türk Tarih Kurumu’nun üyesi olmuştur. 1943 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne Profesör olarak atanmış ve 1950 yılında tekrar Bursa’dan vekil seçilerek Meclis’e girmiştir. Vekillik süresi bittikten sonra Ali Canip Yöntem, köşesine çekilerek kendisini Türk edebiyatı araştırmalarına vermiştir. 26 Ekim 1967 Perşembe günü vefat etmiş ve naaşı, Sahrayıcedit Mezarlığı’na defnedilmiştir.
Ali Canip’in edebiyat vadisine girişi, şiirle başlamıştır. İlk şiirlerini Selanik’te çıkarılan Kadın ve Bahçe adlı dergilerde neşretmiştir. Yakın arkadaşı Müfit Ratip’in tavsiyesiyle Fecr-i Âti Beyannamesi’ne imza atmış; topluluğun Selanik’teki temsilcisi olmuş; bu yeni edebî topluluğun görüşlerini tam olarak benimsemese de yazılarında, bu yeni grubun savunuculuğunu yapmıştır.
Şair; 1911 yılında Selanik’te çıkarılan Hüsün ve Şiir dergisinin adının Genç Kalemler olarak değiştirilmesine müteakip, Ziya Gökalp ve Ömer Seyfeddin’le bağlantı kurarak her iki ismin söz konusu derginin kadrosunda yer almasını sağlamıştır. Böylece Ali Canip; Ömer Seyfettin ve Ziya Gökalp’in aynı süreli yayında bir araya gelmesini sağlayan kişi olmuştur.
Genç Kalemler Dergisi’nin II. cildinin 11 Nisan 1911 tarihli I. sayısında çıkarılan “Yeni Lisan” başlıklı makale, Türk edebiyatında Millî Edebiyat dönemini başlatan tarihî bir hadise olmuştur. Bu tarihî hadisenin cereyan etmesini sağlayan baş mimar da Ali Canip’tir.
Şairin küçük yaşlarda Muallim Naci tarzında aruzu Türkçeye başarıyla uyguladığı şiirleri; zamanla yerini Genç Kalemler, Türk Yurdu ve Yeni Mecmua gibi dergilerde hece veznine bırakmıştır. Bu yönüyle Ali Canip’in heceyle yazdığı şiirler; Cumhuriyet Dönemi’nde ortaya çıkacak Beş Hececiler’in takip edecekleri yöntemi göstermesi açısından kıymetli ve değerlidir.
Ali Canip, Darülfünun’a hoca olarak atanmasıyla kendisini büsbütün Türk edebiyatı araştırmalarına vermiştir. Yöntem’in pek çok yazısı Türk Yurdu, Yeni Mecmua, Türk Sözü, Hak, Güneş, Şair, Aşiyan, Çınaraltı, Hayat, İstanbul ve Türkiyat Mecmuası gibi yerlerde yayınlanmıştır.
Edebî ve akademik olarak yetişmesinde önce Muallim Naci; sonra da Selanik’teyken mektuplaştığı Ömer Seyfettin ve İttihat ve Terakkî’nin Diyarbakır üyesi olarak Selanik’e gelen Ziya Gökalp, etkili olmuştur. Özellikle son iki isimle Ali Canip, özgünlüğünü kazanmış ve esas kimliğine bürünmüştür.
Ali Canip Yöntem, Türk edebiyatının millîleşmesine önemli katkılarda bulunmuş; Millî Edebiyat’ın başlamasına zemin hazırlamış ve bu edebiyatın yöntemini ortaya koymuş; Türk edebiyatı tarihinde ilk bilimsel yayınları yapmış önemli bir şahsiyettir.
Yakın arkadaşı Ömer Seyfettin’in edebî ve akademik mirasının günümüze eksiksiz bir şekilde ulaşmasını sağlayan ve Ömer Seyfettin üzerine bilimsel olarak ilk eğilen araştırmacı olması açısından da Türk edebiyatı tarihinde Yöntem, ayrıca önemlidir.
Çanakkale Deniz Savaşı’nın bitişi ve kara savaşlarının devam ettiği 1915 yılının haziran ayında dönemin kalburüstü şair ve sanat erbabından; Çanakkale Muharabesi’nin yaşandığı yerleri ziyaret etmeleri, buradan edindikleri izlenimleri halka ve tarihe aktarmaları istenmiştir. Bu isteğe kayıtsız kalmayan Ali Canip, 28 yaşında Çanakkale’ye giden İstanbul Heyet-i Edebiyesi içerisinde yer almıştır. Bu heyetin içerisinde yer alıp Çanakkale izlenimlerini diğer üyelere göre fazlaca veren ender şahsiyetlerdendir.
Ali Canip, Çanakkale izlenimlerini ve gözlemlerini Yeni Mecmua’nın “Çanakkale” özel sayısında “Çanakkale Muharebesi İntibalarından – Seddü’l-Bahir Grubunu Ziyaret” başlığıyla kısa bir yazıda ve Turan Gazetesi’nde Harp Cephesine Doğru başlığı altında altı bölüm hâlinde yayımlanan yazı serisinde anlatmıştır. 17-18 Temmuz 1915 Pazar gecesinde başlayan Çanakkale yolculuğu ve izleniminde yazar; Mehmetçiğin savaştığı yerlerin mermi tarlasına benzediğini, düşmanın uçakla Türk askerine bombayla birlikte çivi attığını, cephede gezerken ayaklarına daima mermi parçalarının çarptığını, kızgın güneş altında zorlukla nefes alınabildiğini, Türk askerinden kimisinin siperlerde Kuran okuduğunu kimisinin namaz kıldığını, siperden bakıldığında dışarısının ölü tarlasını andırdığını, siper hayatında insanı sineğin ve kokunun rahatsız ettiğini, mermilerin yıldırım gibi çatladığını, güneşin insan beynini daha ziyade yakmaya âdeta eritmeye başladığını, güllelerin inleye inleye başuçlarından geçtiğini yazmaktadır.
Eserleri
Mensur: Millî Edebiyat Meselesi ve Cenab Bey’le Münakaşalarım (1918), Edebiyat, Nesir-Nazım (1926, 1927, 1928), Cihan Edebiyatından Numuneler: Epope ve Edebî Nevilerle Mesleklere Dair Malumat (1927, 1930), Türk Edebiyatından Numuneler: Leyla ve Mecnun (1927), Türk Edebiyatından Numuneler: Naima Tarihi (1927, 1932), Edebiyat, Lise Kitapları I (1929), Türk Edebiyatı Antolojisi (1931, 1934), Ömer Seyfeddin Hayatı ve Eserleri (1935), Edebiyat, Lise II (1936-1943), Ömer Seyfettin (1884-1920 Hayatı, Karakteri, Edebiyatı, İdeali ve Eserlerinden Numuneler (1947), Epope (1963).
Manzum: Geçtiğim Yol (1918).
Kaynakça
Aktaş, Şerif. “Ali Canip Yöntem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı, 2013, 43, 565-566.
Akyüz, Kenan. Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi. Ankara: İnkılap Kitabevi, 2010.
Aras, Yasin. “Ali Canip Yöntem’in Eski Türk Edebiyatıyla İlgili Yayınlanmış Makaleleri.” (Yayımlanmamış Yüksek Lisasn Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Erzurum 1999.
Argunşah, Hülya. “Bitmeyen Dostluk Ömer Seyfettin-Ali Canip Yöntem”. Türk Edebiyatı. 2020, sayı: 557, s. 29-37.
Ayvazoğlu, Beşir. “Edebî Heyet”, Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, İstanbul: Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayını (ISBN: 978-605-80897-7-8), 2023.
Cumalı, Didem İlkem ve Karataş, Eda. Türk Savaş Muhabirlerinin Kaleminden Çanakkale Savaşları. İstanbul: Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayınları, 2019.
Çelik, Hüseyin, 1966. Genç Kalemler, İslam Ansiklopedisi, 14 c., 21-23.
Eraslan, Ebubekir. “Mehmet Emin Yurdakul”. Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, İstanbul: Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayını (ISBN: 978-605-80897-7-8), 2023.
Filizok, Rıza. Ali Canip’in Hayatı ve Eserleri Üzerinde Bir Araştırma. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınlarıı, 2001.
Geçer, Genç Osman. “Türk Ediplerin Çanakkale Cephesini Ziyareti ve Yansımaları”. Türkbilig. 2016, sayı:31: 189-204.
Güneylioğlu, Necmiye. “Ali Canip Yöntem’in Makaleleri.” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Ankara 1988.
Kaplan, Mehmet. Şiir Tahlilleri: Tanzimat’tan Cumhuriyete Kadar. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
Ogur, Erol. “Ali Canip Yöntem ve Eğitim.” (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Edebiyatı Bölümü Türk Dili ve Edebiyatı, Bursa 2020.
Sazyek, Hakan. “Ali Canip (Yöntem)in Şiirleri – I”. Türkoloji Dergisi. 1991, 35 (1), 263-288.
Sazyek, Hakan. “Ali Canip (Yöntem)’in Şiirleri – II”. Türkoloji Dergisi, 1992, 10 (1), 177-226.
Şengül, Abdullah. “Ali Canip Yöntem”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. 2023, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yontem-ali-canip
Tansel, Fevziye Abdullah. “Ali Cânib Yöntem”. TTK Belleten, 1968, XXXII/125, s. 55-77.
Yöntem, Ali Canip. “Çanakkale Muharebesi İntibalarından-Seddü’l-Bahir Grubunu Ziyaret”. Yeni Mecmua. Haz. Abdurrahman Güzel. “Çanakkale” Fevkalade Nüshası, 1918, İstanbul: Hilal Matbaası, 1996.
Yöntem, Ali Cânib. “Harp Cephesine Doğru I-VI”. Turan. Sayı: 1354, 1356, 1358, 1359, 1364, 1368, 23 Temmuz-Ağustos 1331.
Atıf
Eraslan, Ebubekir. “Ali Canip Yöntem”, Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, İstanbul: Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayınları (ISBN: 978-605-80897-7-8), 2023.
Ebubekir Eraslan, “Ali Canip Yöntem”, Çanakkale Savaşları Ansiklopedisi, Ed. Murat Karataş, Çanakkale Savaşları Enstitüsü Yayınları (ISBN: 978-605-80897-7-8), İstanbul 2023.
• Maddenin Dijital Nüshasını pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.
DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.13745180